Το Τραμ το Τελευταίο (Μέρος 1ο)

Με την ευκαιρία της εξαγγελίας της έναρξης κατασκευής της επέκτασης τραμ για Πειραιά, δημοσιεύουμε (σε 3 σειρές, όπως και στην προ-ολυμπιακή περίοδο) το εκτεταμένο μας αφιέρωμα με τίτλο...
  

Το Τραμ το Τελευταίο

Μέρος 1ο: Το Υπόμνημα Ζέρβα και το Ξήλωμα των Τραμ

Φούντωσαν οι διαμαρτυρίες ενάντια στην κατασκευή του τραμ της πρωτεύουσας από "ομάδες δημοτών" των εύπορων νοτίων προαστίων. Παρόλο που παγκοσμίως το τραμ θεωρείται το οικολογικότερο μέσο μεταφοράς, οι ξεσηκωμένοι του αθηναϊκού νότου διαμαρτύρονται για τη δήθεν καταστροφή της παραλίας και τη δήθεν κοπή δέντρων. Ας μην είμαστε αφελείς. Αλλοι κρύβονται πίσω από τους "αυθόρμητους" του Παλαιού Φαλήρου και του Καλαμακίου. Και μάλιστα, όπως κατ'αποκλειστικότητα αποκαλύπτουμε, τα πλοκάμια της συνωμοσίας φτάνουν μακριά, τόσο στο χώρο όσο και στο χρόνο.

Σκανδαλώδης κοπή δέντρων για την κατασκευή του τραμ


* * *

Η ιστορία ξεκινάει από την εποχή του ηρωικού Γοργοπόταμου (1940s). Σε ένα διάλειμμα των προετοιμασιών για την ανατίναξη της γνωστής σιδηροδρομικής γέφυρας, ο βρεταννός αξιωματικός Κρις Γούντχαουζ πήρε παράμερα τον μετριοπαθή καπετάνιο Ναπολέοντα Ζέρβα και συζήτησαν για το δυσοίωνο μέλλον του σιδηροδρόμου και γενικά των μέσων σταθερής τροχιάς. Ο Γούντχαουζ προέβλεψε ότι ο μεταπολεμικός κόσμος είχε μία και μόνη επιλογή: να κάνει μάθημα το πάθημα του πολέμου και να γίνει λιγότερο εξαρτημένος από τον τόσο ευπαθή σε δολιοφθορές σιδηρόδρομο. Το μέλλον ανήκε στους δρόμους και την αυτοκίνηση.

Ο Εγγλέζος και η γέφυρα

* * *

Αργότερα οι δρόμοι τους χώρισαν αλλά ο Ζέρβας δεν ξέχασε τις σημαδιακές κουβέντες του "Εγγλέζου". Στα χρόνια που ακολούθησαν, ο καθαρός αέρας του βουνού τον βοήθησε να διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη αντίληψη για το μέλλον των μεταφορών στην Ελλάδα. Ετσι το 1950 ως Υπουργός Δημοσίων Εργων (στην κυβέρνηση Σοφοκλή Βενιζέλου) συνέταξε ένα απόρρητο υπόμνημα (ένα non-paper όπως θα λέγαμε σήμερα) με ρηξικέλευθες προτάσεις για τους σιδηροδρόμους και το τραμ. Μεταξύ άλλων πρότεινε την κατάργηση όλων των μέσων σταθερής τροχιάς, με ένα μακρόπνοο χρονοδιάγραμμα εικοσαετίας: Πρώτα (έως το 1960) θα ξηλώνονταν τα τραμ και το προαστιακό τραίνο του Λαυρίου. Επειτα, με την αναβάθμιση του οδικού δικτύου, οι σιδηρόδρομοι της υπόλοιπης χώρας θα καταργούνταν σταδιακά μέχρι το 1970.   Το τραμ είναι καλό για την Ανατολή, όχι όμως για μια σύγχρονη ευρωπαϊκή μεγαλούπολη όπως η Αθήνα * * *

Το υπόμνημα αυτό έφτασε στο γραφείο του Πρωθυπουργού λίγο πριν την προκήρυξη εκλογών, και έτσι ο Σοφοκλής Βενιζέλος δεν πρόλαβε να το διαβάσει. Μετά τις εκλογές ο Ζέρβας αποχώρησε από το Υπουργείο και την πολιτική και το υπόμνημα έμεινε καταχωνιασμένο σε κάποιο συρτάρι του Υπουργείου, μέχρι που το ανακάλυψε ο μετέπειτα Υπουργός Δημοσίων Εργων (επί Παπάγου), Κωνσταντίνος Καραμανλής. Εκπληκτος ο ευφυής Σερραίος διαπίστωσε ότι ο ειλικρινής πολέμαρχος ανέφερε στο υπόμνημα ως πηγή έμπνευσής του τον Κρις Γουντχάουζ, τον οποίο ο ίδιος ο Καραμανλής εγνώριζε προσωπικά, μέσω του Παναγιώτη Κανελλόπουλου (θείου της συζύγου του Καραμανλή, Αμαλίας).


















Το κομψό συρτάρι του Υπουργείου Δημοσίων Εργων

* * *

Σε ένα ταξίδι του στην Αγγλία, ο Καραμανλής συναντήθηκε με τον Γούντχαουζ και επιβεβαίωσε το περιεχόμενο της συνομιλίας. Είχε επίσης την ευκαιρία να διαπιστώσει ότι οι βρεταννοί είχαν ήδη κάνει πράξη την "προφητεία" του συνομιλητή του, τουλάχιστον όσον αφορά τα τραμ. Αλλά και τα μηνύματα που έπαιρνε από την νέα υπερδύναμη, τις ΗΠΑ, ήταν ανάλογα. Τα αμερικανικά τραμ, τα streetcars, εξαφανίζονταν και έμεναν μόνο ως γραφικά θέματα της λογοτεχνίας και του θεάματος (βλ. "A Streetcar Named Desire" - δηλ. το "Τραμ ο Πόθος", το οποίο έγινε γνωστό στην Ελλάδα με τον παραπλανητικό τίτλο "Λεωφορείον ο Πόθος", κάτι που όπως θα δούμε παρακάτω έχει την εξήγησή του).
Σας μοιάζει αυτό για λεωφορείο;

* * *

Ετσι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, αρχικά ως Υπουργός και μετά το '55 ως Πρωθυπουργός, προχώρησε στην υλοποίηση του μακρόπνοου σχεδίου. Τα τραμ της Αθήνας ξηλώθηκαν και αντικαταστάθηκαν από τα γνωστά μας τρόλλεϋ. Μοναδική εξαίρεση το τραμ του Περάματος, το οποίο περνούσε από την "κόκκινη" Β' Πειραιώς, το οποίο ο Καραμανλής άφησε ανέπαφο για να μην εκμεταλλευτεί πολιτικά το γεγονός η ανερχόμενη τότε ΕΔΑ.












Κάτω τα χέρια από το τραμ!


* * * 
 
[Συνεχίζεται...]