Το άρθρο που ακολουθεί πρωτοδημοσιεύτηκε το 2000 (ή κάπου τότε) στη λάσπη (την). Ξαναγίνεται επίκαιρο με την "ανακάλυψη" τμήματος των μακρών τειχών κατά τη διάρκεια εργασιών αναβάθμισης των ΗΣΑΠ.
Δεκαετία του 1950. Η Αθήνα, 85 χρόνια μετά την λειτουργία της σιδηροδρομικής γραμμής Αθηνών - Πειραιώς, δικαιούται πλέον (δια) να καυχάται ότι έχει την πρώτη της γραμμή "μετρό". Το Μοναστηράκι και η Ομόνοια συνδέονται υπογείως με την γραμμή του "θηρίου" (του τραίνου ανάμεσα στην Πλ. Αττικής και την Κηφισιά). Σχεδόν αμέσως μετά την εκσκαφή της σήραγγας και την λειτουργία της νέας γραμμής, παρατηρείται μια ασυνήθιστη δραστηριότητα σε δημόσια έργα στο κέντρο της πρωτεύουσας. Από τους περισσότερους, η δραστηριότητα αυτή αποδόθηκε στους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης της μεταπολεμικής Ελλάδας και τις πρωτοβουλίες του τότε υπουργού Δημοσίων Έργων, και μετέπειτα πρωθυπουργού κ.λπ., Κων. Καραμανλή. Αυτή η ερμηνεία όμως χωλαίνει. Η Ελλάδα ήταν μια χώρα εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης, μια χώρα με χαμηλό βιοτικό επίπεδο. Η αμερικανική βοήθεια είχε εξανεμισθεί στον εμφύλιο και στους "νέους Παρθενώνες" (Μακρόνησο κ.λπ.). Τουτέστιν, χρήματα για πανάκριβα δημόσια έργα δεν περίσσευαν. Κάποιοι άσκησαν την γνωστή μίζερη κριτική (γκρίνια) για "έργα βιτρίνας της εξουσίας". Μόνο μια μικρή ομάδα ανθρώπων γνώριζε την πραγματική αιτία αυτού του κατασκευαστικού οργασμού - την οποία η λάσπη (η) σάς παρουσιάζει σε παγκόσμια αποκλειστικότητα, 45 χρόνια μετά.
[χαρακτηριστική εικόνα κατασκευαστικού οργασμού]
Είναι άραγε τυχαίο ότι κανείς δεν έχει δώσει ικανοποιητική απάντηση σε μια σειρά από ερωτήματα όπως:
- Τον καιρό που ο Μαραθώνας στέρευε, η Υλίκη αγκομαχούσε και το φράγμα του Μόρνου ήταν ανύπαρκτο, ποιος ο λόγος να αποκτήσει συντριβάνι η Ομόνοια; Και πού βρέθηκε το νερό;
- Γιατί, εντελώς ξαφνικά, σε μια περίοδο που το πρόβλημα χώρου δεν ήταν ακόμη ασφυκτικό, η Αθήνα γέμισε με πολυκατοικίες που διασχίζονταν από ...στοές; Γιατί ήταν αναγκαίο να γίνει σχετική τροπολογία στον Οικοδομικό Κανονισμό, η οποία μάλιστα πέρασε ...νύχτα από την βουλή;
- Ποια η αληθινή αιτία των αλλεπάλληλων καθυστερήσεων στην μελέτη και κατασκευή του μετρό της Αθήνας;
- Τι ώθησε τους Τέκτονες της Αθήνας να εγκατασταθούν, αν έχετε τον θεό σας, στην Αχαρνών - και όχι σε περιοχές όπως το Κολωνάκι ή το Ψυχικό;
- Είναι δυνατόν απλά και μόνο τα μικροσυμφέροντα μιας ομάδας ...λεωφορειούχων (όπως πολλοί "καταγγέλλουν") να υπαγόρευσαν το ξήλωμα των γραμμών του τραμ και την εγκατάσταση ενός απίστευτα εκτεταμένου δικτύου τρόλλεϋ, τα οποία - παρά τα μύρια προβλήματα - κανείς ακόμη και σήμερα δεν διανοείται να καταργήσει;
- Γιατί το Στάδιο Καραϊσκάκη δεν απόκτησε χλοοτάπητα παρά μόνο όταν ...μετακινήθηκε;
- Από αρχαιολογικής πλευράς, εκείνη την εποχή (συν ή πλην δέκα χρόνια, δεν έχει και τόση σημασία) διεξαγόταν η ανασκαφή στην αρχαία Αγορά. Οι αμερικανοί (το τονίζουμε γιατί είναι σημαντικό) αρχαιολόγοι είχαν επενδύσει στις εργασίες της Αγοράς και δεν υπήρχε περίπτωση να τα μαζέψουν και να στραφούν στα νέα ευρήματα, όσο σημαντικά κι αν ήταν αυτά. Aλλωστε, τα πρωτεία στις κατακόμβες τα είχε η Ρώμη, και το παπικό κατεστημένο ήταν σίγουρο ότι θα ασκούσε βέτο σε περίπτωση ανάδειξης κατακομβών στην Αθήνα. Οι μόνοι που έδειξαν ενδιαφέρον για την "υπόγεια Αθήνα" ήταν οι αρχαιολόγοι της σοβιετικής Ακαδημίας, αλλά καταμεσής του ψυχρού πολέμου ήταν φυσικό τα πρώτα δείγματα ρωσικού ενδιαφέροντος να συναντήσουν την ευγενή άρνηση της ελληνικής κυβέρνησης.
- Εάν μία μάλλον αδιάφορη αρχαιολογικώς περιοχή όπως τα Χαυτεία είχε τόσο σπουδαία ευρήματα, οι ιθύνοντες σκέφτηκαν ότι οι αναμενόμενες εργασίες θεμελίωσης πολυκατοικιών σε κεντρικότερα σημεία της πόλης (θεμελίωσης που προχωρά βαθύτερα απ' ό,τι στα μικρά σπίτια) θα αποκάλυπταν ανυπολόγιστο εύρος αρχαίων υπόγειων έργων. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε να υπονομεύσει (κυριολεκτικά) την ανοικοδόμηση της "νέας" Αθήνας.
- Η συγκλονιστικότερη αποκάλυψη έγινε μετά από δειγματοληπτικές γεωτρήσεις που διεξήχθησαν με άκρα μυστικότητα (τρυπώντας από τους υπονόμους προς τα κάτω) στην περιοχή του ευρύτερου κέντρου της Αθήνας. Εκεί βρέθηκε ότι υπήρχε ένα δίκτυο σχεδόν ευθύγραμμων στοών που διασταυρώνονταν κάτω από το Σύνταγμα. Με θαυμαστή διορατικότητα, η ηγεσία του Υπουργείου Δημ. Έργων αναγνώρισε ότι αυτές οι στοές θα μπορέσουν να αξιοποιηθούν για την κατασκευή του μελλοντικού δικτύου μετρό της Αθήνας. Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν να μείνουν μυστικές, ώστε να αιτιολογηθεί η γενναιόδωρη παροχή κονδυλίων για χρηματοδότηση του έργου (μελέτες, γεωτρήσεις, μετροπόντικες, κ.λπ.), τα οποία δεν θα δικαιολογούνταν εάν οι χρηματοδότες γνώριζαν ότι οι στοές είναι, πρακτικά, ήδη έτοιμες.
- Όπως γνωρίζουν ακόμη και οι τεταρτοετείς φοιτητές των Πολυτεχνείων, αρκετές πόλεις προχώρησαν στην κατασκευή του μετρό αξιοποιώντας γραμμές από το υπάρχον δίκτυο τραμ. Για παράδειγμα, στις Βρυξέλλες, δημιουργήθηκε το λεγόμενο "προ-μετρό", με την δημιουργία ανοιχτού ορύγματος και την "βύθιση" της υπάρχουσας γραμμής τραμ - το όρυγμα σε επόμενη φάση καλυπτόταν και μετατρεπόταν σε στοά, και το "προ-μετρό" γινόταν κανονικό Μετρό. Επειδή, όμως, μία τέτοια λύση θα κατέστρεφε την οροφή των υπαρχουσών στοών στην Αθήνα, και άρα θα «χάλαγε» το σχέδιο μακρόχρονης και δαπανηρής υλοποίησης του μετρό, έπρεπε να βρεθεί ένας εύσχημος τρόπος ώστε να ματαιωθεί η λύση του «προ-μετρό». Κάπως έτσι αποφασίστηκε το ξήλωμα των τραμ. Το μεταφορικό μέσο που μετέφερε τόσες γενιές Αθηναίων χαρακτηρίστηκε "γραφικό" και "οπισθοδρομικό", και γι' αυτό έπρεπε να αντικατασταθεί από το "μοντέρνο" και "χάι-τεκ" τρόλλεϋ. Από τότε έως σήμερα, πολλοί έχουν μιλήσει για την αναγκαιότητα επαναφοράς του τραμ, μέχρι και μελέτες έχουν γίνει, αλλά παραμένουν ανυλοποίητες. Είναι δυνατόν αυτό να οφείλεται απλά σε σύμπτωση;
- Αποφασίσθηκε να τηρηθεί άκρα μυστικότητα για τα "ευρήματα των Χαυτείων". Κοντολογίς, τα σκέπασε το χώμα και η λήθη. Το μόνο ίχνος είναι μία μυστηριώδης εσοχή στον βράχο, την οποία μπορείτε να δείτε από το βαγόνι του ηλεκτρικού σιδ/μου, στο δεξί σας χέρι όπως ανεβαίνετε, σε περίπτωση που κοπεί το ρεύμα και ακινητοποιηθεί ο συρμός με σβηστά τα φώτα περίπου 354 μέτρα μετά την Ομόνοια.
- Το υπόγειο ρέμα, το οποίο πιστεύεται ότι ήταν ο Ουτιδανός, δηλ. ο χαμένος παραπόταμος του (επίσης χαμένου) Ηριδανού, διοχετεύθηκε με κρυφό αγωγό μέχρι την Ομόνοια και απετέλεσε την πηγή του συντριβανιού που στόλιζε (τρόπος του λέγειν) την πλατεία μέχρι το 1994 περίπου. Κατόπιν, η δημοτική αρχή του κ. Αβραμόπουλου χρησιμοποίησε το ίδιο νερό για τα απειράριθμα συντριβάνια που η ίδια κατασκεύασε. Τώρα πλέον ξέρουμε ότι το νερό του Ουτιδανού (το οποίο ανήκει στην αρμοδιότητα του Υπεχωδέ και όχι του Δήμου Αθηναίων!) αποτέλεσε την βαθύτερη, πλην ανομολόγητη, αιτία της γνωστής κόντρας του δημάρχου με τον υπουργό κ. Λαλιώτη. Κι ακόμη, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί κάποια εφημερίδα έσπευσε με νόημα να χαρακτηρίσει "στωικό" τον κ. Αβραμόπουλο.
- Όσες αρχαίες στοές ανακαλύφθηκαν κατά την θεμελίωση των κεντρικών πολυκατοικιών καλύφθηκαν από τις γνωστές εμπορικές στοές. Κανένας εργολάβος δεν αναλάμβανε την ευθύνη να σηκώσει κολώνα ακριβώς πάνω από μια αρχαία στοά. Και επειδή δεν ετίθετο θέμα να μείνει ακάλυπτος ο χώρος της αρχαίας στοάς (άρα εκτεθειμένος σε μελλοντικές "ευαισθησίες"), δημιουργήθηκαν οι μοντέρνες στοές, οι οποίες μάλιστα προβλήθηκαν και ως παγκοσμίως πρωτότυπη ιδέα για την εκμετάλλευση του διαθέσιμου χώρου. Για να απομακρυνθεί κάθε ίχνος ιστορικής σύνδεσής τους με το παρελθόν του χώρου, οι στοές δεν πήραν αρχαιοπρεπείς ονομασίες (πράγμα παράξενο, αν αναλογιστούμε ότι σχεδόν τα πάντα στην νεώτερη Ελλάδα έχουν βαπτιστεί προς τιμήν των αρχαίων προγόνων), αλλά πήραν ονόματα ημιάγνωστων προσωπικοτήτων της σύγχρονης Ελλάδας, όπως αποτυχημένων πολιτικών (π.χ. Στοά Πεσμαζόγλου, προς τιμήν του προέδρου του "Κοδησό") ή μέτριων παλαίμαχων ποδοσφαιριστών (π.χ. Στοά Νικολούδη, για τον διεθνή μεσοεπιθετικό της ΑΕΚ). Θα έχετε προσέξει τις πολυεπίπεδες στοές στην περιοχή της Ομόνοιας. Σε μία απ' αυτές, στο WC ενός μπιλιαρδάδικου δύο επίπεδα κάτω από το οδόστρωμα, βρίσκεται σφραγισμένη η μυστική κεντρική είσοδος πρόσβασης στις αρχαίες στοές.
- Οι Τέκτονες των Αθηνών, πληροφορημένοι για την ύπαρξη αρχαίων στοών, προσφέρθηκαν να συμμετάσχουν στην συγκάλυψή τους, με αντάλλαγμα την παραχώρηση του χώρου αρχαίας στοάς κοντά στο κέντρο και την παροχή άδειας ανεγέρσεως Τεκτονικής Στοάς στην ίδια θέση. Με τις εμπορικές στοές, την μασονική στοά και τις στοές του Μετρό, συντελέστηκε η αποτελεσματικότερη μορφή ιστορικής παραποίησης: το περιεχόμενο αλλοτριώθηκε, αλλά η διατήρηση του ονόματος έδωσε μια επίφαση συνέχειας. (Κάτι αντίστοιχο λένε ότι έχει συμβεί και στο Πασόκ αλλά δεν χρειάζεται να το αναλύσουμε.)
- Οι στοές δεν περιορίζονταν μόνο στην Αθήνα αλλά εκτείνονταν και στα περίχωρα και, ιδίως, στον Πειραιά. Ειδικά η περιοχή του σημερινού Σταδίου Καραϊσκάκη είχε ανέκαθεν "ιδιαίτερο" ενδιαφέρον. Πώς εξηγείται, αλήθεια, ότι κανένα ίχνος των Μακρών Τειχών δεν έχει ανακαλυφθεί δυτικά του Σταδίου Καραϊσκάκη; Και είναι άραγε συμπτωματικό το ότι το γήπεδο της Λεωφόρου Αλεξάνδρας βρίσκεται στην νοητή προέκταση της ευθείας των Τειχών; Προς τι η σπουδή να καλυφθεί το τμήμα των τειχών που ανακαλύφθηκε τυχαία το 1972 στην οδό Πειραιώς; Είναι τυχαίο ότι ο ΠΑΟ και ο ΟΣΦΠ, που εδρεύουν στα προαναφερθέντα γήπεδα, είναι αιώνιοι αντίπαλοι; Και γιατί αυτές οι δύο ομάδες, παρ' ότι είναι παραδοσιακά από τις ευπορότερες, είτε δεν κατόρθωσαν ποτέ να αποκτήσουν την ιδιοκτησία των γηπέδων τους (ΟΣΦΠ) είτε την χάνουν κάτω από περίεργες συνθήκες (ΠΑΟ); Και, επιτέλους, ήταν ή δεν ήταν σκανδαλώδες εκείνο το πέναλτυ στον Ντορουνικολάε; Όσο για το αναπάντητο και βασανιστικό ερώτημα του χλοοτάπητα, ο νοών νοείτω.
[από ανώνυμο graffiti στον τοίχο του γηπέδου της λεωφόρου - είναι σαφής ο υπαινιγμός για τον Ντορουνικολάε]
